کمردرد یکی از شایعترین مشکلات اسکلتی–عضلانی در جهان است و طبق گزارشهای اپیدمیولوژیک، بیش از ۸۰ درصد افراد در طول زندگی حداقل یکبار دچار آن میشوند. کمردرد نهتنها عملکرد و کیفیت زندگی فرد را مختل میکند، بلکه یکی از شایعترین علل غیبت از کار و مراجعه به مراکز درمانی است. با وجود این شیوع بالا، اکثر موارد کمردرد غیراختصاصی هستند؛ یعنی منشأ ساختاری مشخصی ندارند و به عوامل عملکردی، مکانیکی و سبک زندگی مرتبط هستند.
روش درمانی مکنزی بهعنوان یکی از معتبرترین و مؤثرترین رویکردهای ارزیابی و درمان کمردرد مکانیکی شناخته میشود.
بخش اول: علل شایع کمردرد
کمردرد بهطور کلی به دو دسته بزرگ تقسیم میشود:
- کمردرد غیراختصاصی (Mechanical LBP)
- کمردرد اختصاصی (Specific LBP)
در ادامه شایعترین علل هر دسته بررسی میشوند.
۱. کمردرد غیراختصاصی
این گروه ۸۵–۹۰٪ موارد کمردرد را تشکیل میدهد
مهمترین عوامل:
الف) دیسکپاتولوژی خفیف و اختلالات مکانیکی دیسک
- جابهجایی موقتی هسته دیسک
- افزایش فشار دروندیسکی
- تحریک لیگامانهای اطراف
این تغییرات ممکن است علائمی مانند درد موضعی، درد انتشاری به باسن یا ران و افزایش درد در نشستن ایجاد کنند.
ب) ضعف و ناهماهنگی عضلانی
- ضعف عضلات مرکزی (Core)
- کوتاهی عضلات همسترینگ یا ایلیوپسواس
عدم تعادل عضلانی باعث افزایش فشار روی مهرهها و مفاصل فاست میشود.
ج) اختلالات وضعیتی (Postural Syndrome)
نشستن طولانی، کار با کامپیوتر، قوز کردن و خمشدنهای مکرر میتواند موجب کشش بافتی و درد گردد.
د) درد فاست یا ساکروایلیاک
اختلال عملکرد این مفاصل اغلب موجب درد موضعی، تیرکشنده به باسن یا محدودیت حرکتی میشود.
2. کمردرد اختصاصی
هرچند کمتر شایع است، اما باید بهطور دقیق شناسایی شود. شامل:
الف) بیرونزدگی یا پارگی دیسک شدید (Herniated Disc)
- درد تیرکشنده به پا
- بیحسی و گزگز
- کاهش رفلکسها
- ضعف عضلانی
ب) تنگی کانال نخاعی
اغلب در افراد بالای ۵۰ سال مشاهده میشود. نشانهها:
- درد هنگام راهرفتن
- بهبود با نشستن و خمشدن
ج) اسپوندیلولیستزیس
لغزش یک مهره روی مهره دیگر که در صورت شدید بودن موجب فشار روی ریشههای عصبی میشود.
د) عفونتها، تومورها، شکستگیها یا علائم هشدار (Red Flags)
موارد زیر نیازمند ارجاع فوری به جراح است:
- کاهش وزن غیرقابلتوجیه
- تب دوره ای
- سابقه سرطان
- ضربه شدید
- بیاختیاری ادرار/مدفوع
- ضعف پیشرونده در عضلات پا بصورتی که یک پا از دیگری لاغر تر شود.
بخش دوم: درمان کمردرد
درمان کمردرد باید چندبُعدی و بر اساس علت، شدت و مرحله بیماری باشد.
۱. درمانهای غیرجراحی (Conservative Management)
الف) آموزش بیمار
یکی از مؤثرترین اقدامات:
- کاهش ترس از حرکت
- توضیح ماهیت مکانیکی درد
- آموزش اصلاح وضعیتهای روزمره
ب) دارودرمانی
معمولاً توسط پزشک ارتوپد و طب فیزیک:
- NSAIDs
- شلکنندههای عضلانی
- مسکنها
ج) فیزیوتراپی
هسته اصلی درمان کمردرد شامل:
- تمریندرمانی
- درمان دستی
- تکنیکهای آزاد سازی فاشیال
- اصلاح الگوهای حرکتی
- روش مکنزی
- تقویت عضلات مرکز (Core strengthening)
د) تمرینات فعال
تمرینات ازجمله:
- تمرینات ثبات دهنده
- حرکات اصلاحی پوسچر
- تمرینات هوازی با فشار کم
ه) اصلاح سبک زندگی
- کاهش نشستن طولانی
- اضافهوزن
- فعالیتهای بدنی منظم
- ارگونومی محیط کار
بخش سوم: چه زمانی عمل جراحی ضروری است؟
جراحی کمردرد برای پنج تا ده درصد بیماران لازم است. مهمترین اندیکاسیونها
۱. سندرم دماسب (Cauda Equina Syndrome) – اورژانسی
- بیاختیاری ادرار/مدفوع
- بیحسی در ناحیه کف لگن
- ضعف شدید پاها
۲. ضعف پیشرونده عصبی
مشکل در راه رفتن در حالیکه انگشتان پا از زمین بلند نشوند.
۳. درد سیاتیک شدید و مقاوم
- فرد دچار درد غیرقابل تحمل باشد که با هیچ روش و دارویی
۴. تنگی شدید کانال نخاعی
درصورتیکه بیمار قادر به راهرفتن بیش از چند دقیقه نباشد.
۵. لغزندگی مهره همراه با بیثباتی قابلتوجه
لازم به ذکر است:
در بسیاری از موارد، حتی بیرونزدگیهای واضح دیسک نیز بدون جراحی و با فیزیوتراپی مناسب بهبود مییابند.
بخش چهارم: آشنایی با روش مکنزی (MDT)
روش مکنزی یکی از معتبرترین سیستمهای ارزیابی و درمان کمردرد است که بر اساس پاسخ مکانیکی بافتها به حرکات تکراری عمل میکند.
اهداف روش مکنزی
- تشخیص مکانیکی
- تعیین جهت درمان (Direction Preference)
- اصلاح عملکرد
- تمرکز درمان بر مستقل شدن بیمار
چه کسانی از روش مکنزی سود میبرند؟
- دردهای ناشی از دیسک
- دردهای وضعیتی
- دردهای تکرارپذیر
- دردهایی که با بعضی حرکات بهتر یا بدتر میشوند
بخش پنجم: درمان فیزیوتراپی بر اساس مکنزی
۱. انتخاب جهت درمان (Direction Preference)
پس از تشخیص، فیزیوتراپیست حرکات مناسب را تجویز میکند:
- خم شدن به عقب
- خم شدن به جلو
- خم شدن به طرفین
- حرکات ترکیبی
۲. آموزش بیمار کلید درمان است
- آموزش نحوه انجام کارهای روزمره
- ااصلاح عادات روزمره
- برنامه تمرینی خانگی
3. مکملهای درمانی در فیزیوتراپی
- تکنیکهای دستی (Mobilization, manipulation)
- ماساژ و آزادسازی فاشیال
- استفاده از طب سوزنی
- تمرینات Core Stability
- لیزر پرتوان و استفاده محدود از مدالیتهها (TENS, گرمادرمانی)
بخش ششم: پیشگیری از کمردرد
برای جلوگیری از بازگشت درد:
- تقویت عضلات مرکزی
- حرکات مکثدار خم شدن روبه عقب در طول روز
- اصلاح پوسچر هنگام کار
- پیادهروی منظم
- اجتناب از نشستن طولانی
روش مکنزی تأکید ویژهای بر پیشگیری دارد و بیمار یاد میگیرد در صورت بازگشت درد، خودیاری انجام دهد.
جمعبندی
کمردرد یکی از شایعترین مشکلات اسکلتی–عضلانی است که در اغلب موارد با درمانهای غیرجراحی قابلکنترل است. فیزیوتراپی، بهویژه رویکرد مکنزی، نقشی اساسی در تشخیص علت مکانیکی، کاهش درد، افزایش عملکرد و جلوگیری از عود دارد.
با تشخیص صحیح، تعیین جهت درمان، آموزش دقیق بیمار و تمرینات منظم، بسیاری از بیماران بدون نیاز به جراحی بهبود قابلتوجهی پیدا میکنند.
